Кыз ала качуу салтпы: Кыз ала качкандар эми кантип жазаланат? ИИМ жаңы мыйзам долбоорун сунуштады

Содержание

Кыргызстанда кыз ала качууга каршы күрөш жүрүүдө

Кыргызстан кыз ала качуу деген байыркы салтты жоюуга аракет кылып жатат

Бишкек, Кыргызстан. 1997-жылы 22 жаштагы Алтынай университеттен үйүнө кайтып келе жатканда белгисиз адам өз унаасынан буюмдарын алышып коюну жардам сурап өтүндү. Ал унаага жакын келген кезде камданып турган бир нече эркек аны күч менен машинага салып кетти. Үрөйү учкан кызга аны ала качып бара жатышканын айтышты.
«Мен таш түшкөн жеринде оор деп тааныбаган жигитке күйөөгө чыгышым керек эле», — дейт Алтынай. Азыр ал 36 жашта. Аял уулуна зыяны тийип калбасын деген ойдо чыныгы атын атабоону өтүндү. «Биздин салт ушундай. Баардыгы жакшы болчу, бирок мен күйөөмдү жакшы көрбөйт элем. Бир нече жылдан кийин менин турмушум киши чыдагыс абалга жетти, себеби күйөөм мени дайыма сабачу, башка бирөө карап турса сабаган кызыл камчы жайы да бар болчу. Бул адаты балалуу болгондон кийин да калган жок».
Укук коргоочу топтор Кыргызстанда бери дегенде жыл сайын 15 миңге жакын кыздар ала качылат деп белгилешет. Бул практика өлкөдө кызуу талкууланып жатат. Коом эки жакка бөлүнүп калды — бир тарабы Кыргызстандын илгертен келе жаткан салты катары кыз ала качууну туура десе, айрымдары бул актыны таш боордук менен жасалган кылмыш катары жоопко тартыш керек деп эсептешет.

Акыры аягы Алтынай күйөөсү менен ажырашып тынды жана учурда Бишкектеги базарда соода кылып, 12 жаштагы уулун багып жатат. Алтынай окуусун да таштап, мугалим болом деген кыялдарынан да баш тартты. Бирок Алтынайдын баяны дагы бактылуу бүтүү деп эсептесек болот, себеби статистикага таянсак, мындай никелерден улам жыл сайын 10 аял өз жанын өзү кыят.
Бул айда адам укуктарынын бузулушу менен иш алып барган Кыргызстандын акыйкатчы аппараты ММКда жана өлкөнүн баардык мектептеринде кыз ала качуу менен күрөш боюнча кампания өткөрдү. «Биз XXI кылымда, прогресстин кылымында жашап жатабыз, ал эми биздин өлкөдө дале болсо кыздарды ала качуу бар. Колуктуну ала качып алуу кыргыз салты деп эсептегендери туура эмес. Аялзатын күйөөгө күч менен берүү ал салтпы же башкабы, моралга жатпаган жорук», — дейт омбудсмен Турсунбек Акун.

Акундун айтымында, илгерки кыз ала качуу азыркыдан айырмаланчу. «Кылымдар бою бул каада-салт же ар башка класстагы же үй-бүлөсү каршы болгон эки уруунун ортосундагы жаштар арасында болгон», — дейт омбудсмен. «Ал эки жаштын өз ара макулдашуусу менен болгон жана эч кандай зомбулукка жол берилген эмес. Ал эми бүгүн кыз ала качууну адамды уурдоо деп эсептесек болот».
Бул практика мыйзамсыз деп эсептелгенине карабай, кызын ала качкан учурда бир дагы үй-бүлө сотко барбайт. Бул көп учурда кызды ала качып кетишкенден кийин барган жерине олтуруп калбаса уят иш деген түшүнүк менен байланыштуу.
«Алар мен тууралуу жана менин үй-бүлөм тууралуу жаман сөздөрдү айтабыз деп коркутушту жана мага мындай кийин эч ким үйлөбөгүдөй кылабыз дешти», — дейт Алтынай аны көчөдөн салып кетишкенден кийин эмне болгону тууралуу айтып жатып. «Алар менин үйүмө кишилерди жиберишти, муну бизде ачуу басар деп коет, мен каалабасам да ал үйдө калып калдым. Менин ата-энем мени алуу үчүн ал үйгө келген кезде, апам «бул салт, эгер азыр босогону аттап чыгып кетсең кийин бактылуу болбой каласың» деп айтты».
Бүбүсара Рыскулова — Бишкектеги «Сезим» кризистик борборунун директору. Бул борбордо үй-бүлөлүк зомбулуктан жабыркагандарга колдоо көрсөтүлөт. Рыскулова жардамга кайрылган аялдардын көбү ала качуунун курмандыктары экендигин айтты.
«Кызды ала качып алып баргандан кийин аны күйөө баланын туугандары болуп эсептелген бир топ аялдар күтүп турат жана психологиялык кысымдын негизинде ак жоолук салышып алып калышат. Алар олтура гой деп кыздан суранышып, эгер ал макул болбосо карыган кемпирлер каргап коебуз деп коркутушат».
Укук коргоо топтору бул маселени чечиш үчүн жеткиликтүү аракеттерди көрбөй жатат деп өкмөттү айыптап келет. Бирок акыйкатчынын бул маселени чечүүдөгү аракети өз жемишин бериши мүмкүн. Парламенттин депутаты Асия Сасыкбаева комитет диний түрдө кыйылган, мамлекеттен каттоодон өтпөгөн никелерди жараксыз кылып табуу тууралуу мыйзам долбоорун даярдап жатканын айтты.
«Көп учурда колуктуну ала качып кетишкенде никелер расмий мекемелерде катталбайт, жөн гана салттуу болуп калган исламдын нике кыюу расмиси жасалат», — дейт Сасыкбаева. «Ал эми бул аялдар үй-бүлөлүк зомбулукка кабылган кезде өзүн коргош үчүн эч кандай расмий каражат таба албай калышат. Жаңы мыйзам боюнча молдолор нике тууралуу расмий документтерди жубайлар көрсөтмөйүн нике кыйбашы керек. Бул өз эрки менен күйөөгө барбаган аялдарды коргоодогу жана үй-бүлөлогү зомбулукту токтотуудагы алгачкы кадамдардын бири болуп калмакчы».
Алтынай жаңы мыйзам ал башынан өткөргөн азап-тозокту башка аялдар көрбөшүнө жардам берет деп үмүттөнөт. «Мен бардык аялдардын үй-бүлөдө бактылуу болушун каалайм», — дейт ал. «Эч ким никеге күч менен турбашы керек. Бул аялдын психологиялык жабыркоосуна алып келет жана кийин балдарына дагы таасир берет. Ала качкан кыздарды коргоого багытталган бул демилгелер бул туура эмес экенин элдин түшүнүүсүнө жардам берет деген ойдомун», — дейт Алтынай.

Т. Умаралиев
«Washington Times», 26-ноябрь, 2011-жыл

Ала качуу салт эмес – оор кылмыш!

Ала качуу салт эмес – оор кылмыш!

7-октябрда социалдык тармактарга тасма тарады. Тасмада көшөгөнүн артында аялдар жаш кыздын каршы болгонуна карабай жулмалап, жоолук салууга аракет кылып жатканын көрүүгө болот. Ал эми көшөгөнүн сыртында жаштар кыяктын коштоосунда ырдап-чордоп жатышат. Аялдардын колунан жулунуп чыгып бараткан кызды “карма!” деген эркектин үнүн угууга болот.

Бул видео коомчулукта чоң талкуу жаратты. Айрым интернет колдонуучулар кыз 16 жашта экенин, аны 35 жаштагы жигит күч менен ала качып келгенин жазышты. Окуяны кээ бири Таласта болгон дешсе, айрымдар Ош облусунун Ноокат районунда болгонун айтышууда. Ички иштер министрлигинин басма сөз кызматы видеону Талас облустук милициясы териштирип жатканын, азырынча бул окуяга байланыштуу арыз түшө элек экенин билдирди. Андан кийин бул видео тамаша болчу деген маалыматтар

тарады. Социалдык тармактардагы коомдук активисттер эгерде чын эле тамаша
болсо, ошол кыз өзү коомчулукка чыгып, тамаша экенин тастыкташын талап
кылышууда.

Ала качкандарга кылмыш күчөтүлдү

Негизи, ала качуу кылмыш деп 1994-жылы мыйзам чыккан. Ал эми 2012-жылдан
баштап кыз ала качкан фактынын жазасы күчөтүлүп, мындай кылмышка барган
адам жети жылга чейин эркинен ажыратылып келген. 2019-жылдын январь
айынан баштап күчүнө кирген жаңы Жазык кодексине ылайык, 154-155-беренелер

өзгөрүп, кыз ала качкандарды он жылга чейин эркинен ажыратуу каралды. Буга
чейин 17 жашка толо электер жашы жете элек деп эсептелсе, эми 18 жашка толо
элек кызды ала качканы үчүн жаран мыйзам алдында жооптуу болот. Мындан
тышкары ал адамга 180 миң сомдон 220 миң сомго чейин айып салынат. Эгер аны
бир айдын ичинде төлөбөсө, айып эки эсе көбөйөт. Айыпты эки жылга чейин
төлөбөгөндөр дагы башка берене боюнча жазага тартылат. Маалыматка ылайык,
Ички иштер министрлигине акыркы беш жылда ала качуу фактысы боюнча 895
арыз түшсө, анын 727сине кылмыш иш козголгон эмес. Натыйжада 168 факты
боюнча гана кылмыш иши козголгон. 28 иш сотко жөнөтүлсө, 11 айыпталуучуга
карата иш кыскартылган. Ал эми 16 адам шарттуу кесилсе, бир гана айыпталуучу
беш жылга кесилген.

Ала качканда кандай чара колдонуу керек?

Көп учурда ала качып кеткенде кыздар өз укугун коргой албай басынып
калышат. “Эл эмне дейт?” деген түшүнүктөн алыс кете албай бактысына
балта чабат. Ала качуу учурунда төмөнкү эрежелерди билип алган ашыкча
болбойт.

Ала качууга кабылганда мүмкүн болушунча айланадагы адамдардын көңүлүн
бурууга аракет кылуу керек. Жардам сурап кыйкырган оң.

— Эгер эч ким жардамга келбесе, ала качкан адамдын жүзүн, автоунаанын
маркасын, номерин, түсүн эстеп калган туура.

— Көп учурда ала качканда кыздар колуна телефон алып чалганга аракет кылат.

Кылмышкер телефонду тартып алып же сындырып, бул аракетке дароо бөгөт
коёт. Андыктан телефонду катып, жалгыз калганда жакындарга же 102 номерине
(милицияга) байланышка чыкканга аракет кылуу керек.

— Милицияга чалганда үйдүн дарегин, кайсы жерден, саат канчаларда, кайсыл
жакка, канча адам, кандай автоунаа менен алып качышкандыгын так айтып берүү
керек. Андыктан жолдо кыйкырып ал-күчтү коротпостон, кайсы дарекке бара
жатканын эстеп калууга аракет кылуу зарыл.

— Кыздын жакындары келмейинче нике кыюу – мыйзам бузууга жатат. Молдо нике
кыярдан мурда кыздын макулдугун сурашы зарыл. Каршы экенин билдирсе, ал
нике кыйганга укугу жок. Каршы же макул экенин күбө эмес, кыз өзү айтышы керек.

Андыктан молдого сизди зордоп алып келгенин, каршы экениңизди айтыңыз. Ага
карабай молдо нике кыйса, мыйзам чегинде жоопко тартылат.

— Ала качкан жерден качып чыкканга мүмкүнчүлүк болсо, дароо милиция бөлүмүнө
болгон окуя боюнча арыз жазуу керек. Арызга 14 күндүн ичинде жооп берүүлөрү
керек. Тергөөчүнүн телефон номерин жазып алып, 14 күндүн ичинде арызыңызга
жооп бербесе чалып сураңыз. Анткени 14 күндүн ичинде арызга жооп бербөө –
мыйзам бузуу болуп эсептелет, бул боюнча прокуратурага кайрылса болот.

— Ден соолугуңузга зыян келтирилген болсо, тергөөчүдөн соттук-медициналык
экспертиза дайындоо боюнча токтом чыгарып берүүсүн сураш керек. Токтомду
алып, экспертизадан өтүү зарыл. Экспертизанын корутундусун тергөөчү өзү алат

жана аны тергөө иштерине тиркейт.

1. 2-курсту аяктап, каникулга ата-энесине келген Элмира ала качуу запкысын
көргөн. Кызды мотоцикл менен ала качкан балдар Элмиранын жазылып кеткен
узун, коюу чачы мотоциклдин дөңгөлөгүнө оролуп калганын этибар алышкан эмес.
Башынын ооруганына чыдабай кыйкырган кызга жигиттер маани да беришкен
эмес. Чачынын бир топ бөлүгү баш териси менен кошо жолдон эле сыйрылып
калганын качан гана жоолук салышмакчы болгондо көрүшкөн. Жан кейитип, жин
келтирген бул окуя сыртка чыгарылбай ошол жерден бас-бас болуп калган. Кийин
Элмира дарыланганы менен аябай көп ооруп жүргөн. Натыйжада төрөт маалында
жан берип, жашоонун эч кызыгын көрбөй кете берген.

2. Индираны 17 жашында түн ичинде ала качышкан. Карылыгы келип калган ата-
эне оозгу бөлмөдө жүктүн түбүндө, Индира болсо төркү бөлмөдө жаткан. Ала
качууга келген 4 бала эшикти жулуп кирип, кары кишилердин үстүнө жүктү кулатып
салып, кызды төшөктөн көтөрүп кетишкен. Атасы эч нерсеге карабастан кыздын
артынан жөнөгөн. Оор жүктөн чыга албай калган оорукчан эне жүк алдынан жан
берген.

3. Экзамендерин ийгиликтүү тапшырып, чоң окуу жайдын студенти болом деп
камынып турган Назгүлдү коңшу айылдын балдары түн ичинде жууркан-төшөгү
менен ала качмакчы болушат. 9-классты аяктаган иниси машинанын сыртында
бутунан, Назгүлдү аяш кылып алмакчы болгон балдар машинанын ичинде
башынан тартып жатышып кыздын муунуп калганына да маани беришкен эмес.
Качан гана кыркыраганын бирөөсү угуп калганда талашканын токтотушкан. Бирок
анда кеч болуп калган эле. Назгүл ошол эле жерден жан берген.

4. Айсалкынды ала качкан балдардын бирөөсү байкабай машинанын эшигин катуу
жаап, кыздын бутун эшикке кыпчып салган. Ошол учурда маани берилбегени
менен кыпчылган жери бара-бара ириңдеп, аягы кыздын бутун тизесинен ылдый
кесип салуу менен аяктаган. Ушундан кийин өздөрүнүн күнөөлөрүн сезгендин
ордуна "буту жок келиндин бизге кереги жок" деп кайын-журту Айсалкынды көчөгө чыгарып коюшат. Ошентип, он гүлүнүн бири ачыла элек кыз бутунан эле эмес, бактысынан да куру жалак калган.

5. 2018-жылдын 27-май күнү Бишкек шаарында 20 жаштагы Бурулайды 29
жаштагы Марс Бөдөшов аттуу жигит ала качкан. Көп узабай жигит менен кыз бара
жаткан унаа Сосновка айылындагы посттон токтотулуп, Жайыл райондук ички иштер бөлүмүнө жеткирилген. Милиция бөлүмүндө жигит кызга, андан соң өзүнө
бычак сайып, оор абалда экөө тең ооруканага жеткирилген. Кыз алган
жаракатынан улам көз жумган. Бурулай Турдали кызы борбордогу медициналык
окуу жайлардын биринде окучу. Туугандарынын айтымында, ал Марс Бөдөшовго
эмес, башка жигитке турмушка чыгууга даярданып жаткан. Сот Бөдөшовду
Кылмыш-жаза кодексинин 155-беренеси (“Ала качуу”) жана 97-беренеси (“Киши
өлтүрүү”) боюнча 20 жылга күчөтүлгөн тартиптеги абакка кесип, үй-мүлкүн
конфискациялоого өкүм чыгарган. Ал эми ала качууга жардамдашкан анын досу
Акмат Сейитов Кылмыш-жаза кодексинин 30-беренеси (“Кылмыш кылууга көмөк
көрсөтүү”) боюнча 7 жылга эркинен ажыратылган.

Анара Дүйшөналиева

КИЛЕН ТӨШЕРҮ

Мамык юрганнарга төренеп,
Килен төшә бүген авылга.
Борынгыдан калган гадәт ул –
Авыл чыккан каршы алырга.
Яшь кәләшне күреп калырга.
Р. МИҢНУЛЛИН.

Әйе, хөрмәтле шагыйребез бик матур итеп әйткән, килен төшерү көне борын-борыннан бер гаилә өчен генә түгел, ө бөтен авыл халкы өчен зур бәйрәм, тантаналы көнгә әйләнгән. «Бүген килен каршыларга барабыз дип, алдан әзерләнеп, көтеп тора идек», – дип сөйли Дөбьяз районы Сая авылыннан Маһруйбикә апа Хәйретдинова.
Туйларның иң матур күренеше – килен төшерү булган. Элекке туйларда кызны өсте ябулы «туй көймәсе»нә утыртып алып киткәннәр, аны кайбер төбәкләрдә кибитка, мәдәк, вәдәк дип тә әйтәләр. Борынгыдан калган гадәт буенча чит авылга китәсе кызны башта үзенең иптәш кызлары белән бергәләп туй атларында утыртып, авылның урамнары, елга; чишмә буйлары, тугайлары, кырларыннан йөртеп, туган яклары белән саубуллаштырып кайтарганнар. Бу күңелле йоланы Актаныш якларында әле соңгы елларда да күрергә була иде.
Күз алдына китерик: бер-бер артлы тезелгән атлар белән бөтен авылны шаулатып килен төшерәләр, туй килә. Туй атларын кияү егетләре бик тырышып, алдан ук бизәп, киендереп куялар. Атларны бары туйлар өчен генә тотыла торган затлы дирбияләр белән җигәләр, кыңгыраулар, сөлгеләр эләләр. Чүпләмле, алмалы, асалы итеп суккан яки чигелгән сөлгеләрнең матурлыгына карап яшь киленнең уңганлыгын, булганлыгын бәялиләр. Туй атларына һәрвакыт юл биреп узалар.

Кыңгыраулар шаң кага,
Урамнарда чаң кала.
Ике яшьнең бәхетенә
Бөтен авыл таң кала.
Атларыбыз, атларыбыз,
Канатлы чаптарыбыз,
Безнең дә бер булыр икән
Киленле чакларыбыз,
– дип куанышканнар килен төшкәндә.

Кызганычка каршы, атлар җигеп бөтен авылны гөр китереп килен төшерүләр хәзерге вакытта җырларда сагынып җырларга гына калды шул. Яңартасы иде шушы борынгы матур йолаларны!

Кыз кешенең кияүгә чыгып, үзенең туган-үскән йорты, ата-анасы яныннан китеп икенче гаиләгә күчүе – ул яңа тормышка аяк басу. Алдагы тормыш әле серле, шул ук вакытта бераз куркыныч та. Менә шуңа күрә киләчәкне бәхетле итәргә теләү йөзеннән башкарыла торган бик күп тылсымлы йолалар белән үрелеп барган элекке
килен төшерүләр. Нинди серләр һәм тылсымнарны белгәннәр безнең әбиләребез!
Яшь киленнең «сүзе өстен» булсын өчен менә ниләр эшләргә кирәк икән:

— кияү өенә барганда, кияү өенең түбәсенә карап бар, сүзең өстен булыр;
— кияү кызны алырга килгәндә, кызны чормага яки мич башына менгерәләр, биек урында торса, тормыш иткәндә дә сүзе өстен чыга, имеш;
— келәткә кертәләр кызны. Келәткә кияү кергәч, кыз кеше иң алдан эндәшсә «нихәл» дип, сүзе өстен була, имеш;
— кияү кыз яныңа кергәндә кыз аңа тиз генә үзенең баш киемен кигезеп ала, сүзем өстен булыр дип;
— кияү кергәч, кыз аның пинжәген салдыра да, пинжәкнең өстенә утырып ала, сүзем өстен булсын, дип.

Туй атларына карата да тылсымлы йолалар бар:

— Туй атларын кияү капкасына җиткәндә көнчыгыш яктан, кояш чыгышы ягыннан әйләндереп алып керәләр.
— Атның башын кыйблага таба каратып кертәләр кияү капкасыннан.
— Яшь килен алашасын ут өстеннән уздыралар, ут өстендә биетәләр алашаны (Пенза өлкәсе.)
— Кыз утырган «көймә» капка алдына җиткәч, ут ягып, атны ут өстеннән уздыралар. (Себер татарлары.)
— Егетнең капкасын ачып куеп, капка алдына камыштан ут яга, ут алдыннан керә торган иде атлар, – ди Әстерхан татарлары да.

Киленне кияү өендә каршы алу:

— Ат килеп туктый, килен сикереп төшә, мендәр салалар, мендәргә баса. Уң яктан төшеп, ат алдыннан әйләнеп керә. (Башкортстанның Бәләбәй районы.)
— Килен төшә тарантастан, мендәрне ташладым аяк астына. Килен мендәргә басты да шунда ук мендәрен колагыннан тотып алып кереп китте. Мәгънәле килен булды. (Казан арты, Дөбьяз районы.)
— Бүзгә чиккән ал күпчек иде, шуны салдылар аяк астына, мин басып кердем. (Апас районы.)
— Мендәргә куш аягы белән сикереп төшеп баса да егет артыннан калмый. Арасына кеше кертмичә бергәләп кереп утыралар өйгә. (Казан арты, Балтач.)
— Төкле аягы белән килсен дип тун җәеп бастыралар киленне. (Казан арты – Лаеш.)
— Килен кергәндә ак яулык җәйдек бусага төбенә. Ак яулыкка уң аягы белән басып, кулымны үбеп керде киленем. «Ак юллы булсын», – дип ак яулыкка бастырдык. (Әстерхан татарлары.)
— Килен басып кергән ак яулыкны барлык туй кунакларына тоттырып чыгалар:

синең малаеңа да юш булсын,
синең кызыңа да юш булсын,
синең оныгыңа да юш булсын, – диләр.

Кыз әнисендә туй булса – кыз кардәшләре, егет әнисендә туй булса – егет кардәшләре йөртә ак яулыкны.
Ак яулыксыз туй башланмый, ул туйның башы була (Әстерхан татарлары).

Гаиләгә бәхет, байлык китерү теләге белән үтәлә торган тылсымлы йолалар:

— Гомер буе ашлык белән булсын, башлары ашлыктан чыкмасын, туклык булсын дип, табак белән ашлык алып чыгып, яшь киленнең өстенә сибәләр. Кызның эрләге (бөркәнчеге) була, шуңа бәрәләр (Сергач төбәгендә).
— Кайнана алъяпкычка салып әзерләп тора. Миңа конфет та, тары да сиптеләр: «Ризыклы булыгыз», – дип. (Рязань өлкәсе, Бастан авылы.)
— Чигелдәк (вак бавырсаклар) сибеп җибәрә, оланнар узыша-узыша җыялар (Саратов өлкәсе).
— Җимеш сибәләр. «Татлы гына, тату гына торыгыз», – дип. (Касыйм татарлары.)
— Колмак сибә, бодай сибә (керәшеннәрдә).
— Килен капкадан кергәндә кешенең күзе киленгә төшмәсен, әйбергә төшсен дип, күз тимәсен дип бавырсак чәчеп җибәрәләр. Капка бавырсагы була ул. Капка төбендәге шул әйберләрне җыеп киленгә күзләре төшми дә кала.
— Килен кергәндә җитен яулык белән җилпиләр:
— Берлә булсын, ботаклы булсын,
— Таштай батсын, комдай сеңсен, – дип әйтәләр (Себер татарлары).

Егет йортына төшкәч, яшь киленгә беренче мәртәбә азык, бал-май каптыру-авызландыру йоласы башкарыла.

— Киленне авызландыралар, кайнанасы киленгә бал-май каптыра, авыз ачтыра. «Май кебек йомшак булсын, Бал кебек татлы булсын теле», – ди. (Башкортстан, Иглин районы.)
— Килен авызландырырга кайнанасы керә. Чәйнектә ширбәт, баллы су. «Йортлы-җирле, ризыклы, тәмле теллә бул», – дип өч мәртәбә каптыра. «Сезгә дә йоксын, сез дә бәхетле булыгыз», – дип иптәш кызларына да, кияү егетләренә дә авыз иттерәләр. (Нократ татарлары – Удмуртия.)

Әстерхан татарлары кыз авызландырганда ак яулыкка бастырып сөт эчертәләр.
Ак юллы, ак күңелле бул,
Авызың белән аш килсен.
Аягың белән ырыскал (бәхет) килсен,
Бәхетле булыгыз, – дип авызландыра егет анасы.

Менә шундый борылмалары, серләре һәм бизәкләре булган борынгы туйларның. Туй – кешенең хыялы, гасырлар тирәнлегеннөн килгән иҗатының чагылышы. Ул гомергә истә калырлык мизгелләре белән кадерле.

Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз

«Жаман ырым санаған»: Қыз жасауына не беруге болмайды?

Отандық профессор әрі этнограф Бибізия Қалшабаева қыз жасауына не беруге болмайтынын айтып берді. Ол бұрыннан бері келе жатқан салтқа қатысты тың мәліметтермен бөліскен деп жазады Sputnik Қазақстан.

Фото: ernur.kz: Facebook

Қалшабаева қыз жасауын қалай және қашаннан бастап жинаған жөн екенін айтты. Оның сөзінше, бұл салт міндетті түрде орындалу керек. Себебі, қыз ұзатылған кезде, төркінінен жасаудан басқа ештене алмайды.

«Қазақта «жасауды алты жастан жинасаң асады, жеті жастан жинасаң жетеді» деген сөз бар. Бірақ, бұл бұрын айтылған дүние. Ал қазір әркім көрпесіне қарай көсіледі», — дейді этнограф.

Профессордың айтуынша, бұрындары қазақтар жасауға отауға дейін берген болатын.

«Отау деп отырғанымыз киіз үй. Киіз үйдің қара шаңырағын ғана бермеген, себебі оны жігіт жағы беретін. Ал киіз үйдің кереге-уығын, есігін, яғни қалған бөлігін қыз жағы әкелетін», — деп түсіндірді ол.

Бибізия Қалшабаеваның сөзінше, ертеректе қызға жасаумен қатар жетек мал да беріліп тұрған.

«Ұрғашы малды төрт-түлігі көбейіп, бай-бақуатты болсын деп беріп жататын. Жетек мал беру дәстүрі өткен ғасырдың 70-80 жылдарына дейін сақталды. Қазір мал беру деген жоқ. Бірақ қызының перзентіне, яғни жиеніне мал атау әлі күнге дейін кедеседі», — дейді Қалшабаева.

Қазір қыз жасауына үй тұрмысына қажетті керек-жарақтың барлығы берілетіні белгілі. Десе де, қазақ жасауға пышақ пен қазан беруді жаман ырым санаған екен.

«Пышақты сатып алғызу деген бар. Яғни, пышақты берген кезде, жігіт жағы оны ақша төлеп, сатып алуы керек. Қазанға келетін болсақ, қазақта өз үйіңде қолданып жүрген қара қазанды басқа ешкімге беруге болмайды, әйтпесе ырысың сонымен бірге кетіп қалады деген наным бар. Бірақ, менің ойымша, дүкеннен алынған жаңа қазанды жасауға қосып бергенде тұрған дәнеме жоқ. Себебі ол мүлде пайдаланылмаған, жап-жаңа», — дейді Қалшабаева.

Этнограф қыз жасауына берілетін міндетті заттардың бірі құрақ көрпе екенін айтты.

«Құрақ көрпені құрақтай болып құралып, көбей деген ниетпен береді , — деді профессор.

Оған қоса, Қалшабаева қыз жасауындағы махаббат көрпесіне де жеке тоқталып кетті.

«Қазір махаббат көрпесі деген шықты. Оңтүстіктен тараған болу керек. Шаңырақ көтергелі жатқан екі жастың көрпесін бөлек алып келеді» , — деді ол.

Профессор қыз жасауын дайындаған кезде әсемділік пен әдемілікке ерекше мән беру керек екенін, алайда бір-бірімен жарысып, үйіп-төгіп апарудың қажеті жоқ екенін, әркім жағдайына қарай жасауы керектігін кеңес етті.

Оригинал статьи: https://kaz.nur.kz/1804642-kyz-zasauyna-ne-beruge-bolmajdy.html

Ала Качуу — Ала Качуу

Kobieta (pierwszy od prawej) и czterech mężczyzn na koniach przygotowujcych się do jej „porwania”. Киргизский шаг, między 1871 a 1872 rokiem

Ala kachuu (kirgiski: ала качуу) to wciąż praktykowana w Kirgistanie forma porwania panny młodej. Termin ten może odnosić się do różnych działań, od dobrowolnego ucieczki po porwanie bezgody, a stopień, w jakim to się dzieje, jest kontrowersyjny. Niektóre źródła sugerują, że obecnie co najmniej jedna trzecia narzeczonych Kirgistanu jest zabierana wbrew ich woli.

Кыз ала качуу (kirgiski: кыз ала качуу) oznacza „wziąć młodą kobietę i uciec”. Typowa odmiana bez zgody polega na uprowadzeniu kobiety przez młodego mężczyznę siłą lub podstępem, często w towarzystwie przyjaciół lub krewnych płci męskiej. Zabierają ją do jego rodzinnego domu, gdzie jest przetrzymywana w pokoju do czasu, gdy krewne mężczyzny przekonają ją, по założyła szalik zamężnej kobiety nakceptacji. Czasami, jeśli kobieta opiera się perswazji i nie ustaje w chęci powrotu do domu, jej bliscy próbują ją przekonać do zawarcia małżeństwa.

Praktyka została stłumiona w okresie sowieckim, ale po rozpadzie Związku Radzieckiego, ala kachuu zaczął się wynurzyć. Istnieją sprzeczne raporty na temat tego, czy kontynuuje się w pierwotny sposób, czy nie. Niektóre źródła podają, że praktyka ta była pierwotnie formą ucieczki, a nie kradzieży panny młodej. Czasami porwanie może być tylko officialnością ślubną, do której kobieta przychodzi z własnej woli. Niektórzy nawet uważają porwanie za zaszczyt, ponieważ pokazuje, że kobieta jest godna bycia oną.

Chociaż porywanie kobiet na onę jest nielegalne w Kirgistanie, rząd został oskarżony o niepodejmowanie odpowiednich kroków w celu ochrony kobiet przed taką praktyką.

История

Historia porwań panny młodej w Kirgistanie jest przedmiotem sporu. Империум rosyjskiego я później ZSRR zasiedlające uprawnienia wykonane starożytna praktyka nomadów nielegalne, A więc Z upadkiem Związku Radzieckiego я późniejsze niezależności krajów Azji Środkowej, wielu ożywił взгляд zwyczaje яко sposób dochodzenia tożsamości kulturowej.Odrzucenie porwania jest często kulturowo nie do zaakceptowania dla kobiet i postrzegane jako odrzucenie tożsamości kulturowej Kirgistanu. Praktyka wiąże się także z podkreślaniem męskości. Niedawne badania podważają twierdzenia, że porywania kobiet na onę były powszechne. Według historyków kirgiskich i uczonego Fulbrighta Russella Kleinbacha, podczas gdy porwania były rzadkością aż do czasów radzieckich, tradycja porywania żon dramatycznie wzrosła w XX wieku. Wzrost liczby porwań panny młodej może wiązać się z trudnościami w zapłaceniu wymaganej ceny panny młodej ( kalym ).

Rozpowszechnienie

Głównym проблема jest oczywiście pytanie, jak często to się dzieje. Niedawne badanie dotyczące wiktymizacji w Kirgistanie (2015) dotyczyło porwania młodych kobiet w celu zawarcia małżeństwa. 14% zamężnych kobiet odpowiedziało, że zostały w tym czasie porwane и że dwie trzecie tych przypadków było zgodnych, kobieta znała mężczyznę i zgodziła zięry z tymry. Oznacza to, że około 5% obecnych małżeństw w Kirgistanie to przypadki «Ala Kachuu». Stosując tę samą metodologię, badanie z 2018 r.W Kazachstanie wykazało, e około 1-1,5% aktualnych małżeństw w Kazachstanie jest wynikiem «Ala Kachuu».

Badania przeprowadzone przez badacza Russella Kle

ala kachuu Википедия

Женщина (первая справа) и четверо мужчин на лошадях готовятся «похитить» ее. Кыргызская степь, между 1871 и 1872 годами

Ала качуу (кыргызский: ала качуу) — это форма похищения невест, все еще практикуемая в Кыргызстане. ^[1] Этот термин может применяться к различным действиям, от побега по обоюдному согласию до похищения без согласия человека, ^[2], и вопрос о том, насколько это на самом деле происходит, является спорным.Некоторые источники предполагают, что в настоящее время не менее трети невест Кыргызстана берут против своей воли. ^[3]

Кыз ала качуу (кыргызский: кыз ала качуу) означает «взять девушку и убежать». Типичная разновидность без согласия состоит в том, что молодой человек похищает женщину ^[4] силой или хитростью, часто в сопровождении друзей или родственников-мужчин. Они забирают ее в дом его семьи, где держат в комнате, пока родственницы мужчины не убедят ее надеть шарф замужней женщины в знак согласия.Иногда, если женщина сопротивляется уговорам и сохраняет желание вернуться домой, родственники пытаются убедить ее согласиться на брак.

Эта практика была запрещена в советский период, но после распада Советского Союза ala kachuu начал появляться снова. Существуют противоречивые сообщения о том, продолжается ли это первоначальным способом или нет. Некоторые источники утверждают, что эта практика изначально была формой побега, а не кражей невесты. Иногда похищение может быть просто свадебной формальностью, когда женщина приходит добровольно.Некоторые люди даже считают за честь быть похищенными, потому что это демонстрирует, что женщина достойна быть женой. ^[5]

Хотя похищение невесты незаконно в Кыргызстане, правительство обвиняют в том, что оно не принимает надлежащих мер для защиты женщин от этой практики. ^[6] ^[7]

История []

История похищения невест в Кыргызстане вызывает споры. Российская империя, а затем и СССР, колонизирующие державы сделали древнюю практику кочевников незаконной, и поэтому с распадом Советского Союза и последующей независимостью центральноазиатских народов многие возродили старые обычаи как способ утверждения культурной самобытности.^[8] Отказ от похищения часто является культурно неприемлемым для женщин и воспринимается как отказ от кыргызской культурной самобытности. ^[9] Практика также связана с утверждением мужественности. ^[10] Недавние исследования опровергают утверждения о том, что похищение невест было широко распространенным явлением. По словам киргизских историков и исследователя программы Фулбрайта Рассела Кляйнбаха, в то время как до советских времен похищения людей были редкостью, в 20 веке традиция похищения невест резко возросла.^[11] Рост числа похищений невест может быть связан с трудностями с уплатой требуемого выкупа за невесту ( калым ). ^[12]

Распространенность []

Основной проблемой, конечно же, является вопрос, как часто это происходит. Недавнее исследование виктимизации в Кыргызстане (2015 г.) включало в себя похищение молодых женщин для замужества. 14% замужних женщин ответили, что их похитили в то время, и что две трети этих случаев были добровольными, женщина знала мужчину и заранее с этим согласилась.Это означает, что около 5% нынешних браков в Кыргызстане — это случаи «Ала Качуу». ^[13] Используя ту же методологию, исследование 2018 года в Казахстане показало, что 1–1,5% нынешних браков в Казахстане являются результатом «Ала Качуу». ^[14]

Исследования исследователя Рассела Кляйнбаха обнаружили гораздо большие цифры, а именно, что примерно половина всех кыргызских браков включает похищение невест; из этих похищений две трети происходят без согласия. ^[15]

Деньги невесты []

Согласно исследованию 1992 года, выручка дунганских невест колебалась от 240 до 400 рублей.Бедные дунгане находят киргизских невест или женятся на татарках или сартках. Дунгане также тайно похищают киргизских девушек в качестве невест. ^[16]

Законность []

Несмотря на незаконность, ^[17] Во многих преимущественно сельских районах похищение невесты, известное как ala kachuu (взять и спастись), является общепринятым и распространенным способом жениться. ^[18]

Этот вопрос несколько сбивает с толку из-за местного использования термина «похищение невесты», чтобы отразить различные практики, от насильственного похищения и изнасилования (а затем, почти неизбежно, брака), до чего-то вроде похищения невесты. Между двумя молодыми людьми был устроен побег, на который обе пары родителей должны дать согласие постфактум.

Хотя такая практика незаконна в Кыргызстане, похитители невест редко привлекаются к ответственности. Это нежелание применять кодекс отчасти вызвано плюралистической правовой системой в Кыргызстане, где де-факто деревень управляются советами старейшин и аксакальными судами , которые следуют обычному праву, вдали от глаз государственной правовой системы. ^[19] Суды аксакалов, которым поручено выносить решения по семейному праву, собственности и правонарушениям, часто не принимают всерьез похищение невесты.Во многих случаях членов аксакала приглашаются на свадьбу похищенной невесты и побуждают семью невесты принять брак. ^[20]

Примеры []

В одной из моделей похищения невесты, представленной в Кыргызстане, молодой человек решает, что хочет жениться, и просит своих родителей выбрать ему подходящую невесту, или родители говорят ему, что ему пора осесть и что они нашли кого-то. правильного фона и атрибутов. (В этом смысле это может быть похоже на брак по расчету, хотя все устроено с одной стороны.Предполагаемый жених и его родственники-мужчины или друзья или оба похищают девушку (в старые времена кочевников верхом, теперь часто на машине) и отвезут ее в семейный дом. Оказавшись там, родственники мужчины могут попытаться убедить женщину принять брак и надеть белый свадебный шарф ( jooluk ) ей на голову, чтобы символизировать ее согласие. ^[21] Они могут сделать это, указав на преимущества союза, например, на богатство своей небольшой собственности, чтобы показать ей, что она получит, присоединившись к их семье.Семьи могут применить силу или угрожать проклятием женщины, если она уедет, что является реальной угрозой в суеверной стране. ^[22] Некоторые семьи держат девочку в заложниках на несколько дней, чтобы сломить ее волю. Другие отпустят ее, если она останется непокорной; она может, например, отказаться сесть или поесть в знак того, что она отказывается от предложенного гостеприимства. В этот период жених обычно не видит невесту, пока она не согласится выйти замуж или, по крайней мере, не останется. Семья похищенной женщины также может быть вовлечена, либо убеждая женщину остаться (особенно если брак считается социально приемлемым или выгодным для будущей невесты и ее семьи), либо выступая против брака на различных основаниях и помогая освободить женщину.^[23]

В других моделях похищения невест в Кыргызстане и других регионах Средней Азии женщина может быть совершенно незнакомой мужчине до похищения. ^[24] Иногда жених и его семья, вместо того, чтобы выбрать конкретную молодую женщину для похищения, выбирают домашнее хозяйство; таким образом они все еще могут похитить одну из сестер, если желаемой женщины нет дома. ^[25] Как и в других обществах, часто мужчины, прибегающие к похищению невесты, социально нежелательны по разным причинам; они могут быть более склонны к насилию, иметь криминальное прошлое или злоупотреблять психоактивными веществами.^[26]

Процесс похищения невесты иногда включает изнасилование. ^[27] Даже когда секса не происходит, если женщину оставляют на ночь, даже на одну ночь, ее девственность ставится под сомнение. С опозоренной честью у нее будет очень мало других вариантов замужества. Таким образом, после одной ночи захвата женщина вынуждена выйти замуж за мужчину. ^[22] Отказ выйти замуж после похищения связан с таким огромным социальным клеймом, что похищенная женщина обычно чувствует, что у нее нет другого выбора, кроме как согласиться, а некоторые из тех, кто отказывается, даже совершают самоубийство после похищения. Посольство США в Кыргызстане, http://bishkek.usembassy.gov/de December_10_2007.html. Архивировано 27 мая 2010 г. в Wayback Machine.

Библиография

Внешние ссылки []

определение ала качуу и синонимы ала качуу (английский)

Из Википедии, бесплатная энциклопедия

Основная статья: похищение невесты

Ала качуу (киргизский ала качуу) — это форма похищения невест, все еще практикуемая в Кыргызстане.Этот термин может применяться к различным действиям, начиная от побега по обоюдному согласию и заканчивая похищением без согласия, ^[1], и вопрос о том, в какой степени это происходит на самом деле, является спорным. Некоторые источники предполагают, что в настоящее время не менее трети невест Кыргызстана берут против своей воли. ^[2]

«Кыз ала качуу» (кыз ала качуу) означает «взять девушку и убежать». Типичная разновидность без согласия заключается в том, что молодой человек похищает женщину силой или хитростью, часто в сопровождении друзей или родственников-мужчин.Они забирают ее в дом его семьи, где держат в комнате, пока родственницы мужчины не убедят ее надеть шарф замужней женщины в знак согласия. Иногда, если женщина сопротивляется уговорам и сохраняет желание вернуться домой, родственники пытаются убедить ее согласиться на брак.

Утверждается, что эта практика была запрещена в советский период, но после распада Советского Союза ala kachuu начал появляться снова. Существуют противоречивые сообщения о том, продолжается ли это первоначальным способом или нет.Некоторые источники утверждают, что эта практика изначально была формой побега, а не кражей невесты. Иногда похищение может быть просто свадебной формальностью, когда женщина приходит добровольно. Некоторые люди даже считают за честь быть похищенными, потому что это демонстрирует, что женщина достойна быть женой. ^[3]

Хотя похищение невесты незаконно в Кыргызстане, правительство обвиняется в том, что оно не принимает надлежащих мер для защиты женщин от этой практики. ^[4] ^[5]

См. Также

Raptus , для сравнения того, как католическая церковь занималась захватом невесты

Примечания

Ссылки

Kleinbach, R.